Cuidar nuestras raíces para crecer

Hasta el siglo XVII en México existían aproximadamente 100 idiomas indígenas madres, actualmente sólo nos quedan 68 y 364 de sus variantes. A pesar de esto, nuestro país concentra la mayor cantidad de población hablante de idiomas indígenas en América.
De acuerdo al último Censo de Población y Vivienda realizado en 2010 por el INEGI, hay 53 mil 695 personas que hablan idiomas indígenas en Jalisco. De éstos, la mayoría se concentran en dos municipios profundamente distintos entre sí: Mezquitic y Zapopan. El primero de ellos ubicado en la zona norte del estado, colindante con Zacatecas, Nayarit  y Durango y el segundo, en el Área Metropolitana de Guadalajara.
Los grupos indígenas con mayor presencia en Jalisco son los wixárikas y los nahuas, que contrario a lo que algunos pueden creer, no son los únicos en la entidad. También existe una gran variedad de grupos migrantes, la mayoría provenientes de los estados de Chiapas, Guerrero, Hidalgo, Michoacán y Oaxaca.
Lamentablemente al día de hoy, ser indígena en este país es nadar contracorriente, es vivir en un mundo de prejuicios, desventajas y discriminación. En las ciudades el reto de vivir siendo indígena es aún mayor, alejados de sus tradiciones y familias; ser vistos como extraños, recibir un trato injusto en las diferentes instituciones públicas y privadas, no tener un espacio para difundir sus conocimientos, ser considerados irrelevantes para la vida política y el desarrollo económico, etc.
Es urgente que ciudadanos y gobierno asumamos la responsabilidad de promover el respeto y el trato digno e igualitario a los grupos indígenas, de buscar la creación de  espacios accesibles para la difusión y promoción de su cultura, porque la calidad de una comunidad, también se mide en la forma en que respeta sus orígenes y tradiciones. Un árbol que quiere crecer alto, debe tener raíces fuertes.

Tete ‘Uwiyatu Takupuri Teyunaitu Pepuye ‘Uní. (Traducción: Teiwari Xureme)
Meripai siglo XVII Mekiku, xei waxayari, kiekatari waniuki puxuawekai, hik+ xeik+ari 68 niuki p+hikwe y 364 de ite+ri. Ta kwie Mekiku matsi wa+kawa kiekatari waniuki mexeiya p+h+k+ naime América tsie.
INEGI ‘uximayatsikaya 2010 mieme, ‘ipa+ putaine  kename Jalisco 53 mil 695 teuteri niuki meripait+ mieme me’uniuka. Wa+kawa matsi mep+tama Mezquitic meta Zapopan. Mezquitic p+reyetewa yéme amanutitewi Jalisco kwieyaritsie, Zacatecas, Nayarit meta Durango p+reutawiya, m+rita Zapopan p+ti’ane Área Metropolitana de Guadalajara.
Kiekatari mem+m+ire Jalisco mep+y+a Wixaritari tsiere Nahuas, karik+ta tsiere wa+kawa kiekatari mep+tama, meheyek+neka Chiapas, Guerrero, Hidalgo, Michoacán y Oaxaca meta xa+tsie tsiere.
Puheiweriy+k+ hik+ ‘ena ta kwie tsie indígena x+ka peh+k+t+ni weri pep+tiyuxeiyani, ‘aix+ pekatixeiyariet+ penanaimariet+ p+ta. Teiwarit+ari matsi kwinimieme p+ranuy+ne, ‘a ‘iwama tewa pait+ meme’uwani meta ‘ayeiyari pem+ka’axeiyani; teiwarit+a wa’at+ta tixa+t+ p+ta pep+tih+k+ petixeiyariet+, ‘aix+ pekatixeiyariet+ instituciones públicas y privadas, hawai pekaheixeiyat+ pem+tikuxatani kepem+tiku’eriwa, pekaha’eriwat+ política timieme tsie meta desarrollo económico, wa+kawa tsiet+.
Xeiya p+heuyewetse ciudadanos meta gobierno tem+te’uximayaka respeto tsie mieme, pueblos indígenas ta tsiere igualdad memexeiyanik+, wa+ka m+tixuawenik+ wahetsiemieme pa+ ‘aku yu yeiyarita mem+hek+atani, memiweiyanik+. Mets+karik+ x+ka k+ye ‘aheuterim+k+ni yu nanameri kanitit+r+kariyam+k+-.